Wat is een erfenis?
Een nalatenschap of erfenis is het geheel van bezittingen én schulden dat een overleden persoon achterlaat. Om iemands leven na overlijden af te sluiten, dienen alle schulden en bezittingen afgewikkeld te worden.
Wanneer bent u erfgenaam?
Uit het testament blijkt welke personen (of organisaties) erfgenaam zijn. Het kan dat de overledene geen testament heeft opgesteld. In dat geval bepaalt de wet wie erfgenaam is. Dit wordt ook wel het versterferfrecht genoemd.
Afwikkeling nalatenschap - Welke opties heeft een erfgenaam
Als erfgenaam heeft u drie opties:
De nalatenschap verwerpen: u weigert de erfenis.
De nalatenschap zuiver aanvaarden: u accepteert uw erfdeel, inclusief schulden.
De nalatenschap beneficiair aanvaarden: u accepteert uw erfdeel, minus schulden.
Aanvaarden is niet zonder risico aangezien de rest-hypotheek hoger kan zijn dan de rest bij verkoop. Ook lopen kosten, zoals energierekeningen of verzekeringen, door.
U maakt uw keuze over uw gehele erfdeel. U kan er dus niet voor kiezen om een gedeelte te verwerpen en een gedeelte te aanvaarden. Heeft u eenmaal een keuze gemaakt dan is deze in principe definitief. Denkt u daarom goed na alvorens u uw keuze maakt.
Optie 1: de nalatenschap verwerpen
Bij een verwerping weigert u om de nalatenschap aan te nemen. Hierdoor bent u niet langer erfgenaam en wordt u juridisch gezien ook geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. U ontvangt hierdoor niets uit de erfenis maar bent ook niet aansprakelijk voor het betalen van de schulden van de nalatenschap.
Indien u verwerpt, is de volgende in de lijn der erfopvolging (bijvoorbeeld kinderen) aan de beurt; diegene kan op zijn beurt ook verwerpen.
U kunt hiervoor kiezen als u niets met de nalatenschap te maken wilt hebben of de nalatenschap niets anders dan schulden bevat.
Bijvoorbeeld: De overledene had veel schulden. Deze schulden bedragen in totaal € 250.000,-, terwijl de waarde van alle aanwezige bezittingen gezamenlijk € 100.000,- betreft. De totale waarde van de nalatenschap is dan negatief, namelijk - € 150.000,-.
Hoe kunt u de nalatenschap verwerpen?
U legt een schriftelijke of mondelinge verklaring af bij de griffie van de rechtbank of ondertekent een volmacht hiertoe bij de notaris. Hieraan zijn griffiekosten bij de rechtbank verbonden.
In het geval van minderjarige kinderen moet er toestemming aan de kantonrechter worden gevraagd om voor hen te verwerpen. Dit verzoek moet worden onderbouwd.
Optie 2: de nalatenschap zuiver aanvaarden
Bij een zuivere aanvaarding verkrijgt u als erfgenaam uw erfdeel maar wordt u ook met uw eigen privévermogen aansprakelijk voor de schulden van de nalatenschap indien deze hoger zijn dan het saldo.
Bijvoorbeeld: bij het hiervoor genoemde voorbeeld was er een negatieve nalatenschap van - € 150.000,-. In het geval van zuivere aanvaarding kunnen de schuldeisers de zuiver aanvaarde erfgenamen aanspreken om de resterende schuld van € 150.000,- te voldoen.
U bent verplicht zelf onderzoek te doen naar eventuele schulden. Maar ook na goed onderzoek kan een onverwachte schuld opduiken. In dat geval kunt u binnen 3 maanden na de ontdekking via de kantonrechter regelen dat u die niet uit eigen zak hoeft te betalen.
Een zuivere aanvaarding is dus alleen verstandig als u zeker weet dat de waarde van de bezittingen in de nalatenschap hoger is dan de waarde van de schulden.
Ook goed om rekening mee te houden: hoewel een erfenis geen invloed heeft op uw pensioen of AOW, geldt dit wel voor toeslagen (zorg-, kinderopvang- of huurtoeslag bijvoorbeeld) en uw uitkering.
Hoe kunt u de nalatenschap zuiver aanvaarden?
Voor een zuivere aanvaarding hoeft u geen verklaring bij de rechtbank af te leggen.
Pas op: het is mogelijk om “per ongeluk” een erfenis zuiver te aanvaarden.
Het gaat hierbij met name om gedragingen waarbij u de mogelijke schuldeisers van de nalatenschap benadeelt.
Bijvoorbeeld als u:
Waardevolle spullen meeneemt, verkoopt of weggeeft;
Deelneemt aan het verdelen van de bezittingen van de nalatenschap;
Een schuldeiser betaalt;
Geld opneemt van een gedeelde rekening (en uitgeeft aan privékosten).
Zorg dat u in die gevallen eerst raad vraagt, bijvoorbeeld aan een notaris. Het is tevens verstandig om voorzichtig te zijn met wat u doet totdat u een keuze heeft gemaakt hoe u de erfenis wilt aanvaarden of verwerpen.
Optie 3: Beneficiaire aanvaarding
Beneficiaire aanvaarding wordt ook wel het voorrecht van boedelbeschrijving genoemd. Hierbij erft u wel de bezittingen van de overledene maar bent u niet met uw eigen vermogen aansprakelijk wanneer de schulden groter zijn dan de bezittingen van de nalatenschap. Oftewel, u accepteert de erfenis alleen als deze positief is.
Deze optie is verstandig indien u niet op de hoogte bent van de schulden van de overledene.
De afwikkeling is, zoals u zich kunt voorstellen, wat ingewikkelder dan wanneer u zuiver aanvaardt. De rechtbank kijkt mee met wat heet een vereffeningsprocedure, wat extra kosten betekent. Een notaris helpt u hierbij.
Als erfgenaam moet u onderzoeken of er schulden zijn. In de wet is hiervoor een regeling genaamd de termijn van beraad. Hierdoor heeft u drie maanden de tijd om de erfenis te onderzoeken. Gedurende deze tijd bent u als erfgenaam niet verplicht een schuldeiser te betalen.
Met beneficiaire aanvaarding kunt u het huis erven zonder eventuele hypotheekschulden - omdat een huis bijvoorbeeld minder waard is geworden - uit eigen zak te betalen.
Belangrijk: als er meerdere erfgenamen zijn, wordt de hele zaak ook beneficiair afgewikkeld als slechts 1 van de erfgenamen beneficiair aanvaardt. U kunt een notaris hiertoe machtigen.
Laat u goed adviseren door een notaris en/of financieel adviseur over wat verstandig is in uw specifieke situatie.
Pas op: zoals eerder vermeld kunt u door bepaalde gedragingen de erfenis “per ongeluk” zuiver aanvaarden, ook tijdens de termijn van beraad. In dat geval kunt u de erfenis niet meer beneficiair aanvaarden.
In sommige situaties heeft u als erfgenaam geen keuze en aanvaardt u de erfenis beneficiair.
Bijvoorbeeld:
Als de erfgenaam minderjarig is;
Als de erfgenaam niet over zijn of haar eigen vermogen mag beschikken, bijvoorbeeld wanneer hij of zij onder bewind of curatele staat, failliet is verklaard of in de schuldsanering zit.
Hoe kunt u de nalatenschap beneficiair aanvaarden?
Dit doet u op dezelfde manier als een verwerping: u legt een mondelinge of schriftelijke verklaring af bij de rechtbank of ondertekent een volmacht hiertoe bij de notaris. Ook moet er een boedelbschrijving bij de rechtbank gedeponeerd worden en moeten de schuldeisers op de hoogte worden gebracht. Houd er ook rekening mee dat aan beneficiaire aanvaarding griffiekosten bij de rechtbank zijn verbonden.
De vereffening
Wanneer één of meer erfgenamen de nalatenschap beneficiair hebben aanvaard dan moet de nalatenschap worden vereffend. De vereffening is een wettelijke procedure met als doel het betalen van de schuldeisers van de nalatenschap en daarmee het klaarmaken van de nalatenschap voor de verdeling tussen de erfgenamen.
Bij een vereffening treden in principe de erfgenamen gezamenlijk op als vereffenaren (zie de lichte vereffening).
De rechtbank kan op verzoek van de erfgenamen, schuldeisers of het Openbaar Ministerie een professionele vereffenaar aanwijzen. Dit komt o.a. voor als er minderjarigen erfgenamen zijn of bij een ingewikkelde erfenis (omdat er bijvoorbeeld sprake is van een grote onderneming).
als de executeur kan aantonen dat de waarde van de bezittingen binnen de nalatenschap ruimschoots voldoende is om de schulden van de nalatenschap te betalen;
indien een ouder van een minderjarige erfgenaam of een wettelijke vertegenwoordiger van een erfgenaam kan aantonen dat er sprake is van een positieve nalatenschap en de rechter om ontheffing is gevraagd voor de verplichte vereffening;
indien de wettelijke verdeling van toepassing is en de echtgenoot of echtgenote van de erflater de nalatenschap niet beneficiair heeft aanvaard.
De wettelijke verdeling houdt in dat de gehele nalatenschap eerst naar de langstlevende partner van de erflater gaat. De kinderen krijgen hierdoor niet meteen hun erfdeel, maar ontvangen een vordering die zij kunnen opeisen bij het overlijden van de langstlevende partner.
De lichte vereffening
Als de nalatenschap moet worden vereffend én er is geen vereffenaar aangewezen door de rechtbank dan is er sprake van de "lichte vereffening".
De gezamenlijke erfgenamen hebben als "vereffenaar" de volgende taken en verplichtingen:
alle erfgenamen opsporen: de vereffenaar moet de overige erfgenamen opsporen. Indien een onbekende erfgenaam onvindbaar is, moet de vereffenaar een oproep plaatsen om te proberen de onbekende erfgenaam te bereiken;
een boedelbeschrijving opmaken: de vereffenaar is verplicht om met enige spoed een boedelbeschrijving op te maken. De boedelbeschrijving bevat een overzicht, een beschrijving en de waarde van alle goederen en schulden van de nalatenschap. Hiermee wordt vastgesteld of er sprake is van:
een positief saldo: indien de waarde van de bezittingen van de erfenis hoger is dan de waarde van de schulden;
een negatief saldo: indien de waarde van de bezittingen van de erfenis lager is dan de waarde van de schulden is om de schulden;
de boedelbeschrijving bekend maken via het kantoor van de boedelnotaris of bij de griffie van de rechtbank. Deze informatie moet openbaar beschikbaar zijn voor schuldeisers en erfgenamen van de nalatenschap. De bekendmaking van de boedelbeschrijving gebeurt in eerste instantie via het kantoor van de boedelnotaris. Indien er geen boedelnotaris benoemd is, wordt de boedelbeschrijving via de griffie van de rechtbank bekendgemaakt;
Bij een erfenis met een negatief saldo zijn de vereffenaren (c.q. erfgenamen) verplicht om dit zo spoedig mogelijk mee te delen aan de rechter.
de schuldeisers per brief oproepen: de schuldeisers dienen per brief te worden opgeroepen om zijn of haar vordering bij de erfgenamen in te dienen. Indien een schuldeiser niet per brief kan worden opgeroepen, doordat bijvoorbeeld het adres onbekend is, moeten de vereffenaars dit melden aan de kantonrechter;
de nalatenschap beheren: gedurende het vereffeningsproces zijn de vereffenaars verplicht om de nalatenschap goed te beheren. De vereffenaars moeten de waarde van de erfenis voor zover mogelijk in stand houden. Gedurende de vereffening zijn de erfgenamen slechts bevoegd tot handelingen die dienen tot het normale onderhoud en/of behoud van de goederen van de nalatenschap, zoals reparaties van bezittingen binnen de erfenis;
het betalen van schuldeisers: onder het beheer van de nalatenschap valt ook het uitbetalen van de opeisbare schulden van de nalatenschap. De vereffenaar mag goederen van de nalatenschap verkopen om aan schulden van de erfenis te voldoen;
inlichtingen aan en aanwijzingen van de rechter: de vereffenaars moeten de rechter op zijn verzoek informatie verstrekken over de vereffening en de aanwijzingen van de kantonrechter uitvoeren;
Bij een lichte vereffening zijn de vereffenaars niet verplicht om de (onbekende) schuldeisers van de nalatenschap openbaar op te roepen zodat deze onbekende schuldeisers hun vorderingen kunnen indienen. Maar de vereffenaars kunnen hiertoe wel verplicht worden, als de kantonrechter heeft bepaald dat dit nodig is. Ook kan de rechter met een aanwijzing een vereffenaar verplichten om rekening en verantwoording over de vereffening en het beheer van de nalatenschap af te leggen.
de verdeling van de nalatenschap: zodra bovenstaande punten zijn voltooid en de schulden van de nalatenschap zijn betaald, worden de overgebleven bezittingen van de nalatenschap afgegeven aan de erfgenamen voor verdeling. Een door de kantonrechter benoemde vereffenaar voert deze afgifte uit.
Zes valkuilen bij verdeling van de nalatenschap
Bij de verdeling kan het één en ander misgaan. Houdt u rekening met deze veelvoorkomende valkuilen:
U verdeelt voordat alle erfgenamen het eens zijn zodat de kans groot is dat u onenigheid krijgt.
U verdeelt voordat u exact weet hoeveel er eigenlijk te verdelen is. Zoek de schulden, rekeningen en achterstallige betalingen aan de Belastingdienst goed uit. Bij een negatief saldo is beneficiair aanvaarden verstandiger.
Weet u zeker welk deel van de erfenis voor de erfgenamen is? In een testament staan vaak ook ‘legaten’ benoemd: meestal een geldbedrag dat aan iemand of een goed doel wordt nagelaten. Zij moeten eerst uitbetaald worden. Wat resteert is voor de erfgenamen.
Sommige verplichtingen blijken pas later, zoals een vordering van de kinderen van een eerder overleden partner of een verplichting uit een ‘tweetrapstestament’. Zoek dus uit welke bedragen allemaal eerst uitbetaald moeten worden vóór verdeling van de nalatenschap.
De inboedel moet verdeeld worden. Dit kan een enorm struikelblok zijn.
Zijn er zaken bij van financiële waarde die iemand wil hebben? Moet hij/zij de waarde ‘terugbetalen’ aan de andere erfgenamen?
Toe bepaalt u de verdeling van spullen van emotionele waarde?
Is er een codicil?
Belasting: de executeur en erfgenamen zijn hier persoonlijk verantwoordelijk voor.
Meer hulp nodig?
Lees mijn andere artikelen over nalatenschappen en het erven van een huis.
Liever persoonlijke hulp?
Neem gerust contact op. Ik sta - met m'n 40 jaar ervaring - voor u klaar.